PWA Moderne. Amerykańskie plakaty propagandowe z lat 30.

PWA Moderne to nazwa stylu w amerykańskiej architekturze i wzornictwie lat. 30 popularnego od lat Wielkiego Kryzysu (1929-1933) praktycznie do wybuchu II wojny światowej. Nazwa pochodzi od Public Work Administration, agencji powołanej przez Kongres w 1935 r. do spółki z WPA (Works Progress Administration), której celem była poprawa warunków życia ludności dotkniętej kryzysem. Z tego powodu nazw PWA Moderne i WPA Moderne używa się często zamiennie. W ramach wdrażanego przez prezydenta Roosevelta w latach 30. Nowego Ładu agencjom powierzono realizację szeroko zakrojonych działań takich jak elektryfikacja wsi, budowa wodociągów, kanalizacji, dróg, autostrad i mostów, osiedli mieszkaniowych, szkół i innych budynków użyteczności publicznej. Do 1943 r. 34 tys. projektów zrealizowanych przez PWA pochłonęło 6 miliardów dolarów z kieszeni amerykańskich podatników.
W swoich planach Roosevelt nie zapomniał również o artystach. W ramach walki z bezrobociem w drugiej połowie lat 30. rząd stworzył 8 mln nowych miejsc pracy, z których wiele przeznaczono dla grafików i architektów, których zadaniem było stworzenie odpowiedniej oprawy propagandowej dla polityki Nowego Ładu. Przyjęty w 1935 r. Federal Project Art rozpoczął serię masowych zleceń rządowych dla amerykańskich artystów na obrazy, murale i plakaty.

Amerykański plakat na tle europejskim

Modernistyczna, ocierająca się o abstrakcję forma plakatów wykonywanych na zlecenie rządu amerykańskiego sprawiała, że ogromnie różniły się swoich współczesnych odpowiedników z ZSRR czy Trzeciej Rzeszy. Zarówno Hitler, jak i Stalin tępili sztukę mającą jakiekolwiek znamiona abstrakcji, preferując zamiast niej heroiczny realizm.

 

Ludwig Hohlwein, Deutche Lufthansa,1936.

W nazistowskich Niemczech sztuka plakatu sprowadzała się głównie do romantycznej idealizacji Aryjczyków jako nadludzi, potężnych i pięknych zarazem. W przypadku plakatu promującego Luftwaffe termin „nadczłowiek” został potraktowany przez Ludwiga Hohlweina dosłownie – jego bohater jest wyposażony w skrzydła i umiejętność latania, co odróżnia go od pozostałych w dole niższych ras (powyżej). Aby artyści mieli świadomość, w którym kierunku powinna się rozwijać ich twórczość NSDAP zorganizowała w 1937 r. wystawę Sztuki Zdegenerowanej, gdzie trafiły wszystkie prace współczesnych niemieckich artystów nieprzystających do promowanej konwencji Romantycznego Realizmu. Równocześnie odbyła się Pierwsza Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki, gdzie wyeksponowano wyższość poprawnej politycznie twórczości nad awangardą.

Arno Breker, Zwycięzca, rzeźba z 1939 r. Przykład sztuki promowanej przez NSDAP.

Franz Marc, Niebieski Koń I, 1913 r. Obraz potępiony przez NSDAP w 1937 r. jako przykład sztuki zdegenerowanej.

W ZSRR Stalin rozprawił się z modernistami jeszcze wcześniej, bo w 1932. Od tego czasu wszyscy artyści radzieccy musieli być zrzeszeni w związkach zawodowych wiernych oficjalnej stylistyce reżimu. Kierunki abstrakcyjne, takie jak konstruktywizm, produkcjonizm, łuczyzm czy suprematyzm zostały uznane za „burżuazyjne”, a ich propagatorzy udali się na przymusową emigrację do Europy lub USA. W 1934 r. Stalin i Maksym Gorki przedstawili na Kongresie Pisarzy Radzieckich dogmatyczną koncepcję Realizmu Socjalistycznego (Socrealizmu). Tematyka socrealizmu, równie wyidealizowana co sztuka nazistowska, sprowadzała się do pełnych patosu przedstawień przywódców, robotników i chłopów.

Klimashin, Wystawa Rolnicza w ZSRR, plakat, 1939.

Victor Borisovich Koretstki, Pokój, Przyjaźń, Solidarność. Nie dla Faszyzmu.

Zupełnie w innej stylistyce były utrzymane plakaty propagandowe PWA Moderne. Chociaż w architekturze styl nawiązywał do klascycyzmu - ukuto nawet termin Stripped Classicism (“obdarty” lub “nagi” klasycyzm) ze względu na rezeygnację z typowych elementów stylu greckiego i rzymskiego jak  jak kolumny, portyki czy fryzy na rzecz czystej klasycznej formy - to na polu grafiki użytkowej PWA Moderne bliżej było do bardziej abstrakcyjnego zgeometryzowanego Art Deco oraz opływowych form Streamline’u.  Ponadto, od strony formalnej plakaty PWA Moderne różniły się zatem znacznie od amerykańskiego realizmu heroicznego z lat II wojny światowej, którego główną przedstawicielką była zawsze gotowa do ciężkiej niekobiecej harówki w imię dobra kraju Rosie the Riveter, jak również od uśmiechniętych ociekających seksem pin up girl czy w końcu siwego brodatego wuja Sama w kapeluszu w gwiazdy i paski. 

Gil Elvgren, Jeepers Peepers, 1948. Typowy wizerunek pin-up girl.

J. Howard Miller, We Can Do It!, 1942.  Rosie the Riveter, jedna z najbardziej rozpoznawalnych amerykańskich ikon kulturowych.

J.M. Flagg, I Want You For U.S. Army, 1917.

Twórca nieznany, Keep Your Teeth Clean, plakat WPA, Nowy Jork, 1936.

Amerykański plakat z lat 30.

W przeciwieństwie do plakatów z lat 40., PWA Moderne charakteryzuje ogromna prostota formy. Przekaz dwuwymiarowego plakatu Keep Your Teeth Clean (powyżej) przedstawiającego kontur postaci ludzkiej z śnieżnobiałymi zębami jako jedynym rozpoznawalnym elementem twarzy jest bardzo wyrazisty dzięki identycznej plamie bieli na paście do zębów, samych zębach oraz szczotce. Kontrastujące z bielą czarne tło oraz niemal identyczny kształt szczotki i zębów bohatera jeszcze bardziej podkreśla unifikację wyróżnionych elementów. Napis „Utrzymuj swoje zęby w czystości” funkcjonuje jako rama na pierwszym planie, zaraz za nim umieszczono szczotkę i pastę do zębów, natomiast sam bohater plakatu, osoba niezidentyfikowanej płci i wieku, wydaje się wynurzać z mroku – jego sylwetka jest zaznaczona tylko poprzez kontur. Białe zęby wraz atrybutami higieny osobistej symbolizują wyjście z nędzy i ciemnoty, dokąd wielu Amerykanów zepchnął kryzys gospodarczy. Podobnie klarowny i wyrazisty przekaz ma poniższy plakat przestrzegający przed jazdą po pijanemu („Nie mieszaj ich!”).

Robert Lachenmann, Don't mix 'em, plakat WPA, Pennsylvania, 1936-1937.

Jean Carlu, America's Answer! Production, 1941.

Chociaż  plakat America’s Answer! Production (Odpowiedź Ameryki!: Produkcja) powstał w 1941 r., to brak w nim jakichkolwiek przedstawień figuralnych częstych w okresie II wojny światowej. Rękawica ma zgeometryzowany kształt typowy dla Art. Deco, klucz francuski i śruba to z kolei charakterystyczne zdobienia zafascynowanego mechaniką Streamline’u. Napisy biegnące po skosie nadają plakatowi dynamikę i siłę wyrazu, której trudno się oprzeć.

 Również  poniższy plakat Roberta Muchleya wpisuje się z  idealnie stylistykę Streamline’u. Opływowe linie pojawiają się w każdym elemencie kompozycji, począwszy od czcionki, poprzez stylizowaną postać robotnika o nienaturalnie zakrzywionych nogach, a skończywszy na cieniach widocznej w tle maszyny. 

Robert Muchley, Work With Care, plakat WPA, 1936.

Również ekologia była częstym tematem podejmowanym przez artystów PWA Moderne. Już w latach 30. rząd federalny doskonale zdawał sobie sprawę wagi środowiska naturalnego jako amerykańskiego dziedzictwa narodowego. Nocna sceneria, przypominające nietoperze gałęzie na drugim planie, samochód wynurzający się zza drzew, pędzące sarny – to wszystko tworzy nastrój dramatyzmu, który sprawia, że od plakatu Don't Kill Our Wild Life (Nie zabijaj dzikich zwierząt)  trudno oderwać wzrok.

Don't Kill Our Wild Life, plakat WPA, ok. 1936-1940.

Z kolei poniższy plakat Handle With Care (Prowadź ostrożnie), składający się wyłącznie z podstawowych form geometrycznych, nawiązuje do suprematyzmu. Anonimowy autor pomysłowo połączył abstrakcyjne koła, trapezy i prostokąty, tworząc jednoznaczny, prosty przekaz. 

Twórca nieznany, Handle With Care, plakat WPA, Missouri, 1943.

Plakaty Lestera Bealla

Na tle plakatów PWA Moderne zdecydowanie wyróżniają się prace Lestera Bealla, który zapożyczył od dadaistów i surrealistów technikę fotomontażu. Fotomontaż, połączeniu z mocnymi kolorami sprawiał, że plakaty Bealla to zapadające w pamięć kompozycje plasujące się w strefie pomiędzy realizmem a modernizmem. W przeciwieństwie do autorów wcześniejszych plakatów, anonimowych lub niezbyt dobrze znanych szerszej publiczności, Beall był popularnym projektantem, który nigdy nie narzekał na brak komercyjnych zleceń.

Lester Beall, plakat dla REA, 1937.

Jego najsłynniejszą pracą jest poniższy plakat promujący Rural Electrification Administration, agencję rządową wdrażającą plan elektryfikacji na amerykańskiej prowincji. Na pierwszym planie widać dwójkę roześmianych dzieci farmerskich opartych o drewniane ogrodzenie nieprzypadkowo przypominające czerwono-białe pasy na amerykańskiej fladze. Rząd federalny przedstawiał swoją plan elektryfikacji jako ściśle związany z dobrem mieszkańców wsi - analogia pomiędzy ogrodzeniem i flagą wskazuje, że farmerzy uosabiają rdzennie amerykańskie wartości o tradycji tak długiej jak sam kraj. Niewidoczne na plakacie gwiazdy mają  mniej optymistyczną wymowę, gdyż wskazują, że ci, którzy rzeczywiście sprawują władze są poza zasięgiem wzroku zwykłego, szczęśliwego amerykańskiego obywatela, który, choć przedstawiony łudząco realistycznie za pomocą fragmentu fotografii, jest w tonacji czarno-białej. Jednocześnie, biel i czerwień pasów oraz błękit nieba, chociaż są tylko tłem dla postaci, przedstawiono w wyrazistych nasyconych kolorach, co prowokuje pytanie, kto naprawdę jest tu najważniejszy - rządzeni czy rządzący?

Lester Beall, plakat Pawilonu Wolności wykonany na Wystawę Światową w Nowym Jorku, 1939. Dynamiczne ukośne nawiżaują do rosyjskiego konstruktywizmu, którego wielu przedstwicieli musiało opuścić ZSRR i udać się na emigrację, m. in. do USA.

Lester Beall, plakaty dla Rural Electrification Administration, 1937. Większość plakatów Bealla była utrzymana w kolorystyce nawiązującej do amerykańskiej flagi, co dodatkowo wzmacniało siłę ich przekazu.

Więcej plakatów nawiązujących do różnych kierunków modernizmu (kubizm, konstruktywizm), można znaleźć udostępnionych na Flickr.com przez Bibiliotekę Kongresu.